نتیجه توکل و پیامد آن چیزی جز استقامت نخواهد بود و اهل توکل در برابر مخالفت ها و سختی ها نیرومند شده و قدرت دوچندان می یابند. (آل عمران آیات ۱۲۱ و ۱۲۲) بنابراین در راه اسوه و سرمشق خود گام برمی دارند و از دشمن نمی هراسند و به آسانی از ایشان برائت می جویند و با صدای رسا نفرت و بیزاری خود را اعلام می دارند، و این همه نیست جز به برکت توکل و اعتمادی که به خداوند دارند.( ممتحنه آیه ۴ و نیز ابراهیم آیات ۱۲ و ۱۳)

با توکل است که انسان شجاعت واقعی خود را به دست می آورد و از دشمن و مکر او نمی هراسد. (یونس آیه ۷۱)در هنگامه نبرد به جهت توکلی که دارند از امدادهای غیبی برخوردار می گرند و خداوند آنان را با راه های مختلف و غیرعادی یاری می کند (آل عمران آیه ۱۶۰) مکر و کید دشمنان را به خودشان باز می گرداند و مومنان را از توطئه ها و مکر آنها ایمن می کند (نساء آیه ۸۱)

توکل و اسباب طبیعی

توکل به خدا به معنای نادیده گرفتن اسباب و عوامل طبیعی نیست و توکل منافاتی با استفاده از اسباب طبیعی ندارد. از این رو خداوند به پیامبر خویش دستور می دهد که «نسبت به مومنان نرم باش و سخت مگیر؛ زیرا سخت گیری عاملی برای واگرایی و دورشدن و پراکنده گردیدن از پیرامونت است، بلکه با استغفار و طلب بخشش نسبت به ایشان و مشاوره و هم فکری، ارتباط و همبستگی خود را با آنها تقویت کن و با همه این ها بر خداوند توکل کن که خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.»(آل عمران آیه ۱۵۹)

این آیه به روشنی می نماید که توکل به معنای نادیده گرفتن ابزارهای طبیعی نیست. این اندیشه به عنوان یک بینش و تفکر توحیدی در همه جای قرآن دیده می شود و خداوند در گزارشی از یعقوب و فرزندانش می فرماید حضرت یعقوب(ع) به فرزندانش پند می دهد که از یک در وارد شهر نشوید تا مورد توجه مردم شهر قرار گیرید و در ادامه می افزاید:

 ان الحکم الا لله علیه توکلت و علیه فلیتوکل المتوکلون (یوسف آیه ۶۷)این آیه و سفارش توحیدی یعقوب بیانگر آن است که آن حضرت سفارش لازم و طبیعی را برای حفظ امنیت جانی و مانند آن به فرزندان می دهد با این همه حکم نهایی را از آن خدا می داند و خواستار توکل فرزندان به خدا می شود که با حفظ بینش توحیدی توکل، به اسباب و لوازم طبیعی توجه داشته باشند و با توکل کردن بر خدا، زانوان اشتر فرار خویش را ببندند تا نگریزد.

زمینه های توکل

از آن جایی که توکل یکی از مراتب توحید بینشی و فعلی انسان است، تحقق آن نیازمند رشد و بالندگی فکری و عملی است. انسان هرگاه به مرتبه ای از بینش و ادراک شناختی درباره هستی و خدا و انسان رسید درمی یابد که خداوند در ورای امور است و بر هرچیز احاطه داشته و قادر به هرچیزی است.

تفکر مالکیت محض الهی و ربوبیت و الوهیت اوست که مومن او را در پس و پیش و همراه هر چیزی می بیند و می یابد و این گونه است که به این باور می رسد که: ما رایت شیئا الا و رایت الله قبله و بعده و معه.(علی«ع») بنابراین هیچ عملی را بیرون از اراده و مشیت او نمی بیند. با آن که به اسباب طبیعی چنگ می زند و بر این باور است که:

ان الله یابی ان تجری الامور الا فی مجاریها و باسبابها؛ خداوند ابا دارد که امور جز در مجاری آن و به اسباب آن تحقق یابد؛ با این همه بر این باور است که: ان الحکم الا لله؛ یعنی که حکم نهایی و قضا و قدر جاری در کائنات، به اراده اوست.

با این اعتقاد است که توکل را اصل در زندگی خویش قرار می دهد و به عنوان باور خاص در حق خود مراعات می دارد. این که در برخی از کتب (فرهنگ قرآن؛ آیت الله هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج ۹ ص ۲۸۹) از ایمان به عنوان بستر و زمینه ای برای توکل یادشده است به این معناست.

در حقیقت ایمان مطلق مراد نیست بلکه مراد مرتبه ای از ایمان است که برخی از مومنان به آن مرتبه رسیده اند؛ نه این که هر ایمانی موجب می شود که فرد، اهل توکل شود و از آثار و تبعات آن بهره مند گردد. این مطلب از آن جا فهمیده می شود که ایمان دارای مراتب تشکیکی است و هر مرتبه ای برای خود فوایدی دارد که در مرتبه دیگر یافت نمی شود.

از دیگر زمینه هایی که برای ایجاد توکل در قرآن از آن یاد شده، بحث تسلیم است که بیانگر مرتبه ای ایمانی می باشد. ایمانی که منظور و مراد در بحث توکل است، ایمانی تسلیمی است. این تسلیم و مسلمانی که در آیه ۸۴ سوره یونس از آن یاد شده و خداوند می فرماید: اگر مسلمانید توکل بر خدا داشته باشید، تسلیم محضی است که در فرد پدیدار می شود. این گونه است که مومن اهل تسلیم محض می تواند اهل توکل باشد و از آثار توکل بهره مند گردد.

شرایط تحقق توکل

اگر بخواهیم به یک جمع بندی نسبت به آیات بحث توکل برسیم و به طور موضوعی آن را تنظیم و دسته بندی کنیم باید گفت آیاتی که به بحث از زمینه های ایجادی توکل در انسان می پردازد در حقیقت بیانگر شرایط تحقق آن هستند.شرایطی که بیانگر مرتبه ای از ایمان است و فرد می بایست به مرتبه ای برسد تا امکان تحقق توکل در وی فراهم شود.

بنابراین با این نگرش و از این زاویه به آیات می نگریم.از مهم ترین شرایط ایجاد توکل در انسان مومن این است که توجه به حاکمیت خدا داشته باشد. (هود آیه ۵۶ و ۱۲۳ و یوسف آیه ۶۷) دومین شرط توجه به خالقیت خداست (فرقان آیه ۵۸ و ۵۹و زمر آیه ۳۸ و ۶۲) همچنین توجه به ربوبیت (انعام آیه ۱۰۲ و اعراف آیه ۸۹) و رزاقیت خدا (عنکبوت آیه ۵۹و ۶۰)، رحمت (ملک آیه ۲۸و ۲۹) و عزت (انفال آیه ۴۹) و کفایت الهی (آل عمران آیه ۱۷۳)، مالکیت (نساء آیه ۱۳۲) و مشیت (اعراف آیه ۸۹) و نظارت خداوندی (شعراء آیه ۱۲۲)، ولایت (آل عمران آیه ۱۲۲) و هدایت گری خدا (ابراهیم آیه ۱۴) و حقانیت هدف (نمل آیه ۷۹) و حکمت خدا (انفال آیه ۴۹) و کسب مرتبه ای از تقوا (مائده آیه ۱۱) و توفیق الهی (هود آیه ۸۸) از دیگر شرایط تحقق توکل است.

این آیات اگر به دقت مورد توجه و ملاحظه قرار گیرد به این نتیجه کلی می رسیم که انسان برای رسیدن به مقام توکل می بایست پیش از همه وضعیت شناختی خود را بهبود بخشد و خدا را در جایگاه واقعی خودش ببیند و بپذیرد و نیز جایگاه واقعی خود را بشناسد و از ضعف و ناتوانی خود آگاه باشد.

بداند که هرچه بداند از علم الهی بالاتر و برتر نیست و هرچه بتواند از توان الهی فراتر نمی رود بنابراین می بایست با این شناخت و باور در عمل نشان دهد که اهل مرتبه ای از ایمان است که می تواند بر خدا توکل کند و او را وکیل خود قرار دهد. آن گاه است که اهل توکل شده و از فواید توکل بهره مند گردد. بنابر این آن چه در برخی از کتب آمده معنای واحدی را بیان می دارد و می خواهد به انسان بفهماند که کدام مرتبه از ایمان شناختی و عمل موجب می شود که انسان به مقام توکل برسد.

موارد توکل

در چه اموری می توان به خدا توکل کرد؟ این پرسشی است که بسیار مورد توجه همگان قرار می گیرد.به نظر می رسد که انسان در همه امورش می تواند توکل کند و خداوند را وکیل خود گرداند. اما در قرآن برخی از امور به صورت مشخص به عنوان اموری که مومنان بدان توکل کرده و یا خداوند از مومنان خواسته است که در آن موارد توکل کنند بیان شده است.

 این امور عبارتند از: اصلاح جامعه (هود آیه ۸۸)؛ تبلیغ و اجرای امور الهی و رسالت (یونس آیه ۷۱و…) صبر و تحمل اذیت و آزار (ابراهیم آیه ۹و ۱۲) تصمیم گیری های حساس و مهم و اعمال مدیریت اجتماعی (آل عمران آیه ۱۵۹) دفع توطئه و مکر دشمنان (نساء آیه ۸۱) جهاد با دشمنان (آل عمران آیه ۱۲۲) جنگ روانی و شایعه سازی دشمنان (آل عمران آیه ۱۲۲و ۱۲۳) روزی (طلاق آیه ۲و ۳) شرک ستیزی (هود آیه ۵۵و ۵۷) صلح و تصمیم گیری درباره آن (انفال آیه ۶۱) هجرت (نحل آیه ۴۱و ۴۲).

این ها مواردی است که در قرآن به صراحت درباره وجوب توکل بر خداوند مطالب و دستورهای وارد شده است ولی این موارد به عنوان بیان خاص است و انسان در همه موارد خرد و کلان می تواند و باید به خداوند توکل کند هرچند که در امور مهم و حساس به طور طبیعی این نیاز شدت می یابد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: